“Ham Bal”

Son günlerde bir ürün tanıtımında “ham bal” deyimi kullanılıyor. Tabii bu deyimi merak edenler de biz arıcılara soruyorlar. Ham bal nedir, sizde ham bal var mı?

Bu soruyla ilk kez karşılaştığımda, açıkçası şaşırdım. Türkiye Cumhuriyeti'nin son yayınlamış olduğu Bal Tebliği'nde “ham bal” diye bir tanımlamanın bulunmadığını söyleyebildim.

Nitekim bal tebliğinde; Bal; bal arılarının çiçek nektarlarını, bitkilerin veya bitkiler üzerinde yaşayan bazı canlıların salgılarını topladıktan sonra, kendine özgü maddelerle karıştırarak değişikliğe uğratıp, bal peteklerine depoladıkları tatlı maddeyi,
Bal orijinine göre ;
– Çiçek balı ; arıların bitki çiçeklerindeki nektarlardan ürettikleri balı,
– Salgı balı; arıların bitkilerin canlı kısımlarından veya bitki üzerinde yaşayan canlıların salgılarından ürettikleri balı,
Piyasaya sunuluş şekline göre;
– Petekli bal; petek içinde piyasaya sunulan balı,
– Doğal petekli bal; tamamıyla arılar tarafından üretilen doğal peteği içinde tüketime sunulan balı,
– Temel petekli bal; gerçek balmumundan çeşitli metotlarla, iki tarafı preslenerek hazırlanmış, sterilize edilmiş, işçi ve erkek
arı petek hücrelerinin temelini teşkil eden ince levha şeklindeki peteği içinde piyasaya sunulan balı,
-Süzme bal; ortam sıcaklığı 35 o C’ı geçmeyecek biçimde petekli balın santrifuj metodu veya dinlendirilerek süzülmesi ile
elde edilen balı,
– Kristalize süzme bal; kristalizasyon metotlarının herhangi birine tabi tutularak veya balın kristalleşmesi için herhangi bir
işleme tabi tutulmaksızın tamamen veya kısmen şekerleşmiş, krema ve fondan kıvamdaki balı,
– Pres bal; petekli balın basınç altında ortam sıcaklığı 40 oC’ı geçmeyecek biçimde sızdırılması ile elde edilen balı,
-Fırıncılık balı veya Sanayi balı; kendine ait doğal koku ve tada sahip olmayan, fermentasyona başlamış, ısıtılmış,
HMF miktarı, diastaz sayısı 6 ncı maddedeki l bendindeki şartlara uymayan direkt olarak insan tüketimine sunulamayan balı” tarif eder.

Bu tanımlamanın içinde yer almayan “ham bal” deyişi zihnimi oldukça meşgul etti. Nitekim sosyal medyada (hadi açıkça söyleyeyim Face'te sık sık tekrarlanan bir reklam) reklamın altına soru attım. Aldığım cevap beni tatmin etmedi. Cevap: Pastörizasyon işlemi yapılmadan doğrudan kullanılan bal olduğu ifade edildi.

Tahminim; arıcılık ve bal üretimi konusunda bilgi sahibi olmayan bir reklam yazarının, ya da yabancı bir reklamı Türkçeye çeviren bir mantığın ürettiği yeni bir kavram.

Bu ifadeyi, küçümsemek ya da alay etmek için kullanmadım. Çünkü; çeviri için Büyük Türkçe Sözlüğe baktığınız zaman

“ham    Far. ¬¥m 

sf. 1. Yenecek kadar olgun olmayan (meyve), olmamış: Ham elma. 2. İşlenmemiş (madde): Ham petrol. 3. İdmansız: Ham vücutla ancak bu kadar koşabilirim. 4. mec. Gerçekleşme kolaylığı veya imkânı olmayan: Ham hayal. Ham teklif. 5. mec. Kaba, toplum kurallarını bilmeyen, incelmemiş: Ne ham adam!

 Güncel Türkçe Sözlük “ ifadesini görürsünüz. Yani; ham kelimesinin ikinci anlamı işlenmemiş maddedir. Ham Petrol deyimini de örnek gösterir.

Ancak işlenmemiş bal için Ham bal deyimi kullanılabilir mi? Ya da Ham Bal deyimi işlenmemiş bal için tam doğru bir karşılık olabilir mi? Bir haberci mantığı ile bunu sorguladığım zaman tam doğru karşılık olmadığını gördüm. Arıcılık konusuna vakıf olmayan, bal üretimi hakkında bilgisi olmayan biri, çeviride böyle bir tanımı kullanabilir. Çünkü. Balın olgunlaşması denilen bir kavram var. Baldaki nem oranına ilişkin bir kısıtlama var. Bal Tebliği, petekli balın yüzde 80 oranında sırlanmasını şart koşar.

Arıların bal üretimini bilenler, arıların çiçeklerden toplayıp getirdiği nektarı, işleyerek belli bir nem oranına düşürür ve sonra petek gözündeki balı sırlar. Sırlanmış bal, olgunlaşmış baldır. (Gezgin arıcıların bazılarının yapmış olduğu yanlış bir uygulama vardır. Arıyı kata çıkarmaz, balın olgunlaşmasını beklemez. Akşam kontrolünde arının nektarı (balı) petek gözüne bastığını görür; o peteği süzüp tekrar arıya verir.)

Balın olgunlaşması diye bir kavram olduğuna göre, Türkçe sözlükteki Ham kelimesinin birinci karşılığı dikkate alınmalıydı.

Tamam Türkçemize sahip çıkmıyoruz, dilimizi koruyamıyoruz ama böyle bir kavram kargaşasına düşmenin de gereği yok.

Kısa sözcüklerle derdimizi anlatmaya çalışacağız, çarpıcı olacağız diye yanlış bir kavramı, arıcılığın, bal üretiminin içine katmayalım. İşlenmemiş doğal bal deyin, doğal bal deyin, pastörize edilmemiş deyin ama ham bal deyiminde ısrar etmeyin. Tüm arıcıların sattığı bal, bu mantığa göre, ham baldır zaten.