3.2.08

Bal Çeşitleri



Bal çeşidi olarak söz ettiğimizde ilk akla gelen balın süzme bal mı yoksa petek bal mı olduğu ya da fenni kovan mı- kara kovan mı olduğudur.
Satış şekline baktığımız zaman balı iki ayrı grupta incelemek gerekir….
Süzme bal,
Süzme veya süzülmüş ballar, petekli balların santrifüj makinasında merkez kaç kuvvetiyle veya diğer usullerle kendi haline sızdırılarak peteğinden ayrılmış olan ballardır.
Petekli ballar piyasaya aşağıdaki şekilde sürülür.
1-Çerçeveli petekli ballar: Fenni kovandan çıkarıldığı gibi çerçevesiyle piyasaya çıkarılan ballardır.
2-Seksiyon petekli ballar: Çerçeveler içersine yerleştirilmiş özel seksiyonlar içersinde elde edilen ve bu şekilde satılan ballardır.
3-Kesilmiş parça petekli ballar: Çerçeveden kesilerek çıkarılmış çeşitli büyüklüklerde plastik veya teneke kutularla veya jelatinli kağıtlara sarılı durumda satılan ballardır.
Bal, satış şekli dışında, üretim ortamı ve biçimi açısından da sınıflandırılmaktadır.
Bu konuya biraz açıklık getirmek gerekir…. Tabii biz baldan söz ederken arıların doğal yollarla ürettiği saf nektar balından söz ediyoruz. Yoksa arıların sadece şeker şurubu veya diğer bazı tatlı maddelerle beslemek suretiyle "sun'i bal" denilen düşük kaliteli; ya da doğal balların içine çeşitli tatlı maddelerin karıştırılmasıyla elde edilen "karışık bal"lardan bahsetmiyoruz. Bu ayrımın daha iyi anlaşılabilmesi için bal çeşitlerini inceleyelim;
1/ Saf nektar balı
Bal arısının bitkilerin çiçeklerinden topladığı nektarın, arının özel bezlerinden salgıladığı maddelerle de karıştırılarak zenginleştirilmesi ve petek gözlerinde olgunlaştırılması sonunda hakiki bal meydana gelir.
Gıda maddeleri nizamnamesinin 334'üncü maddesine göre bal; "arıların nektar ve canlı bitki kısımlarından emdikleri usarelerin, kendi uzviyetlerinde kimyevi değişmelere uğradıktan sonra kovandaki tabii veya suni peteklere (temel petekli fenni kovan veya kara kovan) arılar tarafından depo edilerek orada terkibindeki enzimlerin etkisi ve fizikoşimik olaylar sonucunda olgunlaşması suretiyle meydana gelen tatlı bir besin maddesidir" denilmektedir.
Nektar balı hangi bitkilerden toplanmış ise o bitkinin aromasının bu balda hissetmek mümkündür. Narenciye balı, kestane balı, çiçek balı ayrımı saf nektar balları arasındadır. Ancak saf nektar ballarının hepsi aynı kalite ve değerde değildir. Bazı çiçeklerin nektarından çok değerli ballar meydana geldiği halde bazı nektar çeşitleri düşük kalite bal yaparlar.
Örneğin Anzer yaylasından sınırlı miktarda elde edilen balın fiyatı astronomik rakamlara ulaşırken, ayçiçeği balı rağbet görmediği için düşük fiyatlardan alıcı bulabilmektedir.
2/ Sun'i bal
Arıları sade şeker şurubu veya diğer bazı tatlı maddelerle beslemek suretiyle Sun'i bal denilen düşük kaliteli bal elde edilir.
Çay şekeri ile glikoz kullanılarak bal esansları ilave edilmiş, sun'i surette boyanmış, dış görünüş, tad, rayiha itibariyle bala benzetilmiş maddelere de sun'i bal denilir.
Sun'i ballar tabii bal olmadığı halde kıvamı ve görünüşü bala benzetildiği gibi aromatize edilmiş sakkaroz, nişasta şekeri, nvert şeker ve benzeri şuruplardan, melastan, elma, armut, incir gibi meyvelerin şekerli usarelerinden elde edilir. Örneğin Ege bölgesinde üzüm şırasından yapılan gün balları sun'i ballardandır. Bursa yöresinde Kestane şekeri yapımında kullanılan şerbet de arıcılara satılmakta, buradan elde edilen bal da "Kestane balı" adı altında satılmaktadır.
Şeker ve suyla karıştırıldığı zaman bala benzeyen ve organik asitlerle aroma ve boya maddeleri karışımından ibaret bulunan ve hazır olarak satılan "Sun'i bal tozları" da vardır ve bunların yapılması ve ticareti yasaktır.
3/ Böcek ve yaprak balı
Bazı bitkiler böcekleri davet etmek amacıyla yapraklarından tatlı sular sızdırırlar. Yaprakların tabii olarak salgıladığı tatlı maddelerden bal meydana gelmesine en güzel örnek ibreli ağaçlardır. Çam, köknar ve ladin ağaçlarının ibreleri üzerinde belli mevsimlerde görülen tatlı sular arılar için önemli bir bal kaynağıdır ve çam balı denilen ballar bu şekilde elde edilir. Çam balı iyi bir baldır. Mide hastalıkları ve teneffüs yolu rahatsızlıkları için tavsiye edilir.
Çeşitli emici, sokucu böceklerin yaprakları sokup yaralamaları sonucunda buralardan sızan sulardan elde edilen ballar ise düşük kalitelidir.
Böcek balı ise, bazı böceklerin dışa attığı atık maddelerden meydana gelir. Bu atık maddeler, dışarıda nektarın bittiği dönemlerde arılar tarafından toplanıp bala çevrilir. Ancak bu da iyi bal sayılmaz.
4/ Karışık ballar
Balların içine çeşitli tatlı maddelerin karıştırılması ile elde edilir. Bilhassa süzme balların içine bu gibi maddelerin karıştırılması mümkün olmaktadır.
Balı daha ucuza mal edebilmek için, doğal ballara şeker şurubu, melas, pancar kaynamışı, nişasta, dekstrin, kitre zamkı, jelatin, gliserin, un, aroma tad verici ve koruyucu maddeler katmak yoluna gidilir.
Bu gibi balları dış görünüşünden anlamak mümkün değildir. Ancak laboratuvarda tahlil yoluyla anlaşılır.
Doğal bala katılan maddelerin başında glikoz gelir. Ancak ticari glikoz, balın içinde bulunan glikoz gibi tabii değildir. Ticari glikozlar nişasta üzerine sülfirik asit ve kor asidi gibi yakıcı öldürücü kimyevi maddeler katmak suretiyle elde edilir ve sağlığa çok zararlıdır.
5/ Zehirli ballar
Bazı bitkilerin çiçeklerinden toplanan nektarlar zehirli bal meydana getirmektedir. Zehirli balı yiyen insanlarda zehirlenme halleri görülür. Fazla miktarda yendiği takdirde insanların öldüğü de görülmüştür.
Deli bal olarak da tanımlanan bu balın çok az miktarlarda tedavi amaçlı olarak kullanılabildiği de kaydedilmektedir.
Doğu Karadeniz bölgesinde "kumar" veya "orman gülü" ismi ile tanınan küçük ağaççıkların çiçeklerinden zehirli bal yapan nektar sızar. Bu bitkinin nektarında bulunan andromedotoxin glikoziti arılara zarar vermemekle birlikte insanlar için zararlı olmaktadır.
Zehirli bal yapan bir diğer bitki de Daturadır. Orman gülü kadar tehlikeli olmamakla beraber, daturanın da zehirli bal yaptığı bilinmektedir. Bilhassa İzmit ve Adapazarı bölgelerinde bu gibi ballar görülmektedir.
İnsan sağlığı için bu kadar önemli olan balı satın alırken aldatılmamak için dikkat etmeliyiz. Gerçek bal bulabilmek için güvenebileceğiniz arıcıları ziyaret etmenizi, ya da güvenebileceğiniz firmalardan bal almayı tercih etmenizi, bal alırken fiyatının ucuzluğu yerine arıcının ya da firmanın güvenilirliğine öncelik vermenizi öneririz.
(Yararlanılan kaynaklar; Prof. Dr. Reşit Sönmez, "Arıcılık", Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi yayınları no;125, İkinci Baskı, Bornova-İzmir Ege Üniversitesi Matbaası, 1979.Sa:169-172), (Balpazar yayınları, sa;2-3)

Hiç yorum yok :